تیشتریه سیمای دیگری است که با یکی از نمود های طبیعی یعنی باران پیوند دارد و برخلاف وایو در شخصیت وی دوگانگی وجود ندارد.تیشتر نیروی نیکو کاری است که با اپوشه ابلیس خشکسالی و تباه سازنده زندگی می ستیزد.تیشتر خاستگاه آبها و باران وباروری است.چهارمین ماه سال به تیشتر اختصاص دارد.میگویند تیشتر در دهه اول این ماه به شکل نوجوانی پانزده ساله - که پانزده ساله گی در اندیشه ی ایرانیان سن ارمانی است و در دهه دوم به شکل گاو نر ودر دهه سوم به شکل اسبی درمی آید.در روایتی تیشتر در آغاز آفرینش بین اشکال در آمد و باران را آفرید.بارانی که هر قطره ان به اندازه تشتی بودو اب به بلندای انسان زمین را فرا گرفت و خدای باد آب ها را به کرانه های زمین راند و بدین ترتیب اولین دریا پدید آمد.در سرودی که به تیشتر اختصاص دارد سخن از نبرد میان این خدا و دیو خشک سالی است.بدین روایت تیشتر به هیات اسب زیبا و سفید با زینهای طلایی به دریا فرو می رود و در آنجا با اپوشه که به شکل اسبی سیاه رو در رو و سه شبانه روز می جنگد.اما اپوش نیرومندتر است و تیشتر به اورمزد می نالد که ناتوانی من از آن است که مردمان مرا شایسته نیایش نکرده و قربانی نداده اند. پس اورمزد خود برای تیشتر قربانی میدهد و نیروی ده اسب و ده گاو،ده کوه و ده رود در تیشتر دمیده می شود و بار دیگر با اپوش می جنگد.این بارتیشتر قدرت یافته از قربانیها پیروز میشود و آب به مزارع و چراگاه ها جاری میشود و باران هستی بخش در هفت اقلیم زمین باریدن می گیرد.

وهومنه يا بهمن امشاسپندي مذكر است كه نخستين زاده خداست.او در جانب راست اهورامزدا مي نشيند و تقريباً در نقش مشاور اوست .مي گويند وهومنه آشكارا در برابر زرتشت پديدار شد .

او هر روز گزارشي از انديشه،گفتار و كردار انسانها فراهم مي سازد.او روان نيكوكاران را پس از مرگ خوش آمد مي گويد و روح را به بالاترين قسمت بهشت راهنمايي مي كند.در روي ديگر اين تصويرپردازي مي توان اين نكته را دريافت كه انديشه خوب نمود خرد خدا و چنين است كه وهومنه در هستي انسان در كارو او را به سوي خدا راهبري مي كند.چرا كه از  طريق انديشه نيك است كه مي توان به شناخت دين دست يافت.

دومين و يازدهمين ماه سال بهمن نام داشت.در اوستا دوزخ خانه دروغ و بهشت خدانه وهومنه نام مي گيرد.از ميان موجودات خروس و از ميان گلها ياسمن سفيد و از ميان پوشاك رداي سفيد ويژه بهمن است.در روز دوم بهمن ماه جشني برپا مي شد كه بهمنگان يا بهمنجه نام داشت.

زردشت از هفت باشنده يا نمودخدا كه به خواست و اراده خدا آفريد8 شده اند سخن مي گويد.اين باشندگان به ترتيب:

1-سپنته مينو

2-وُهومَنَه

3-اَشه

4- خشترَه وَيريه

5- اَرميتي

6- هَوروَتات

7-اَمِرِتات  نام دارند.

نام اين امشاسپندان يا جاودانگان مقدّس به ترتيب به معني روح بخشنده،انديشه نيك،راستي يا حقيقت،شهرياري مطلوب،فداكاري يا اخلاص،كمال و ناميرايي است.مشخصه بنيادي خدا بخشندگي يا روح آفرينندگي(سپنته مينو) ايت.لازم به ذكر است در گاتها سپنته مينو پسر زرتشت است كه در مقابل اهريمن قرار مي گيرد و در واقع اهورا مزدا بزرگتر از آن است كه از عهده اهريمن بر نيايد.اين ويژگي تنها به خدا باز مي گردد اما ساير نمودها نمودهايي است كه انسان نيز مي تواند در آن شركت جويد:اين نمودها واسطه هايي هستند كه خدا را به انسان و انسان را به خدا نزديك مي كنند.و در زمان زرتشت بيشتر ماهيت انتزاعي از يك صفت  داشته اند و بعد ها به خدا تبديل شده اند..زرتشت مي گويد كه هركس به اهورامزدا روي آورد و از او پيروي كند مي تواند از طريق انديشه نيك به كمال و ناميرايي دست يابد.آدميان از طريق انديشه نيك است حقيقت يا راستي را پيروي و به كمال و ناميرايي مي رسند.از اين راه است كه انسان مي تواند به هدف غايي خود كه يگانگي با آفريدگار است برسد.

در آيين زرتشت تصويرپردازي تخيلي بسياري از اين نمودها،كه آنان را با فرشتگان مسيحي مقايسه كرده اند،به كار رفته است.در گذر زمان سپنته مينو با اهورامزدا يگانه شده و براي حفظ ساختار هفتگانه سروش به جمع آنان اضافه شده است.در روايات زرتشتي اين هفت نمود در كنار اهورامزدا بر سريرهاي زرّين در اقامت گاه خود يعني خانه سرود ها(گرودمان) و جايي كه رستگاران پس از مرگ بدانجا راه مي يابند قرار دارند.هر يك از اين جاودانگان بخشي از آفرينش را در اختيار خود قرار دارند:وهومنه حيوانات،اشه آتش، خشتره ويريه فلزات،ارميتي زمين،هوروتات آب و امرتات گياهان را در اختيار دارد.لازم به ذكر است كه انسان تحت حمايت شخص اهورمزدا است.

اهوره مزدا(اورمزد- هرمزد - اهورا مزدا – مزدا – اهورا) يعني سرور دانا نامي است كه زرتشتيان به خداي خود داده اند.بدان سان كه از نام وي بر مي آيد  خردمندي از ويژگي هاي اوست  و نه كسي را فريب مي دهد و نه كسي را ياراي فريب دادن اوست.سروري است بخشنده و دربردارنده خير مطلق.اهورا مزدا مادر و پدر آفرينش و پديد آورنده مسير خورشيد،ماه و ستارگان بوده و هست و خواهد بود.به سخن ديگر جاودانه است اما در اين دوره قدير يا قاد مطلق نيست چرا كه از جانب دشمن خويش يعني اهريمن محدود مي شود.اما زماني فرا مي رسد كه شر مغلوب و اهورا مزدا فرمانروايي قادر و مطلق خواهد بود.

اصطلاح هايي كه با آن او را توصيف كرده اند عبارتهايي است كه به نوعي با طبيعت پيوند دارد: ردايي اراسته به ستارگان بر تن و زيباترين هيئت وي نمود خورشيد بر آسمان و روشنايي بر زمين و مي گويند خورشيد تيز اسب چشم وي و سريرش بر عرش اعلي  و در نور آسمان جاي دارد، و وي را بدانجا دربار و فرشتگاني است كه فرمانهاي او را اجرا مي كنند.با آن كه شايد بسياري اين نمادگرايي را حقيقت مي پنداشتند اما بي ترديد همه زرتشتيان بر اين باور نبودند.بسياري از اسطوره هايي كه در بخش اساطير ايران از آن سخن مي گوييم از ساختاري انتزاعي برخوردارند.

نزد زرتشتيان اورمزد فراتر از خير كامل و وي را با بدي هيچ پيوندي نيست.زرتشتيان خداي مسيح را بدان دليل كه آفريدگان وي و حتي پسرش را در رنج رها مي سازد محكوم مي كنند چرا كه از ديد زرتشتيان رنج بردن نانيكو و تباه سازنده افرينش نيك و چيزي است كه گرچه در آيين زرتشت خدا نمي تواند اينك بدي را كنترل كند اما روزي بر آن پيروز مي شود.اورمزد خاستگاه همه نيكي ها،روشنايي ها،زندگي،زيبايي،شادماني و تندرستي است.و در پس هر سريري نيرويي است كه خاستگاه الهام همه راستي ها است و نماد زميني وي انسان نيكوكار است.

دوگرايي يا ثنويت،يعني اعتقاد به دو نيروي متضاد مؤثر در كار جهان از ويژگي هاي آموزه زرتشتي است.آرياييان قديم به دو نيروي متضاد راستي يا نظم (اَشَه ) و دروغ يا بي نظمي و آشفتگي باور داشته اند و اين همان ايده اي است كه توحيد را از دين زرتشت تا حدودي گرفت.

در سروده هاي زرتشت يعني گاتهاGathas  آمده :

«از دو روح سخن مي گويم

از دو روحي كه يكي از انان يعني روح مقدس در آغاز هستي به روح ويرانگر گفت:

نه انديشه هاي ما با هم همخواني دارد و نه آموزه هاي ما

نه نيروهاي جان ما

نه گزيده هاي ما،نه گفتار ما و نه كردار ما

نه هشياري و وجدان ما و نه ارواح ما.»

البته لازم به ذكر است كه اين دو موجود نشانگر ثنويت به معناي خاص قرون بعد از زرتشت نيست.بلكه  از ابيات قبلي چنين بر مي آيد كه آفريدگار اين دو موجود (سپنته مينو-انگره مينو) اهورامزدا بوده است و اين دو در واقع نقش نفس امّاره و وجدان را داشته اند.نزد زرتشتيان بزرگترين گناه پندار پيوند نيك و بد يعني آفرينش جهان نيك از جانب اهريمن است.خلاف اين نيز چنين است:خدا را با شر پيوند دادن بزرگترين گناه است.از ديدگاه زرتشتيان خوب و بد واقعيت هايي متضادند،بدان سان كه تاريكي و روشنايي يكي نيستند.اهورا مزدا آفريدگان خير را آفريده و اهريمن يا انگره مينو آفريدگان شر را آفريده است.از نظر زرتشتيان بعد از هخامنشيان ذات آنان با يكديگر متضاد و نمي توانند نمودهاي متفوت حقيقتي واحد باشند.شر عدم خير نيست و خود ذات و نيرويي واقعي است.نيك و بد را هم زيستي نيست ،آنان طبيعتاً يكديگر را نابود مي كنند.تضاد نيك و بد، يا اگر روايت مسيحيت را به كار گيريم ،خدا و شيطان بنياد كل اسطوره شناسي،خداشناسي و فلسفه آيين زرتشتي است.